Een psychologische oorlog

Op mijn sociale media kom ik heel vaak dezelfde berichten tegen, meestal van de oudere generatie. Ze drukken hun onbegrip uit over de mensen die de maatregelen niet naleven omtrent het corona virus. Heel erg vaak gebeurt dit via het statement: “onze grootvaders en overgrootvaders moesten ten oorlog trekken, het enige wat wij moeten doen is in onze zetel blijven liggen!” Hoewel ik sympathie heb voor deze uitspraak, en dat ik uiterst dankbaar ben dat we al enkele generaties niet meer massaal ten oorlog hebben moeten trekken, vind ik dit misschien wat kort door de bocht.

Heel wat gezinnen en mensen staan oog in oog met een psychologische oorlog op dit moment, ik wil dan ook nagaan wat de psychologische impact is van een oorlog en hoe dit te vergelijken valt met de impact van de corona crisis.

Oorlogsveteranen 

 (Greta, sd)

Het lijkt me voor de hand liggend dat mensen die een oorlog hebben meegemaakt, heel wat psychologische problemen kunnen ontwikkelen. Hetgeen het meest voorkwam in WO I werd beschreven als een “wazige gedesoriënteerde staat die men ervaarde tijdens de gevechten en erna”. In 1915 werd hier de term ‘shell shock’ aan gegeven, dit omdat hetgeen men ervaarde toegeschreven werd aan hersenschade die de soldaten opliepen door ontploffingen van granaten of ‘shells’.

Er waren heel wat verschillende symptomen van ‘shell shock’, gaande van oorsuizen en overgevoeligheid voor geluid tot duizeligheid, continu beven, slapeloosheid en hoofdpijn. Ook diarree, tics in het gezicht en nachtmerries kwamen vaak voor.

Tijdens de oorlog werd dit fenomeen jammer genoeg slecht begrepen, hierdoor werden de soldaten die hieronder lijden niet goed behandeld. Ze werden zelfs streng aangepakt en benoemd als ‘zwakke lafaards’. De ‘gelukkigen’ onder hen kwamen terecht in ziekenhuizen of psychiatrische ziekenhuizen, maar vele anderen werden geëxecuteerd door de eigen legerleiding omwille van lafheid of desertie. Volgens cijfers van het Britse legers werden minstens 266 shell shock soldaten geëxecuteerd omwille van ‘gebrek aan karakter’.

De behandeling zelf hield dan ook niet veel in… Een paar dagen rust en dan terug naar het front, naar schatting keerden zo’n 65% van deze ‘shell shock soldaten’ terug naar het front. De ‘behandeling’ werd dan ook gezien als geslaagd.

Na verloop van tijd merkte men dat de symptomen erg vaak in verband stonden met oorlogstrauma’s die de soldaten meemaakten. Zo verloren heel wat scherpschutters plots hun zicht en voelden soldaten die iemand neerstaken jarenlang daarna nog krampen in hun buik. Ook soldaten die niet in de buurt waren van explosies kregen dus symptomen, men verwierp dan ook de initiële theorie van de hersenschade door explosies. Heel wat theorieën passeerden de revue, onder andere die van Sigmund Freud die een strijd beschreef tussen het vredesego en het oorlogsego. Het oorlogsego beging de meest vreselijke misdaden en voelde hierdoor maandenlang angst, het vredesego beschermt de mens door de herinneringen af te sluiten en beschermde neuroses te creëren.

Jammer genoeg leidden de inzichten die een psychologische oorzaak aanduiden niet tot sympathie bij het leger. 

Het liedje 'One' van de Amerikaans groep Metallica geeft het fenomeen van 'shell shock' op een pakkende wijze weer. Het is zeker een aanrader om te beluisteren.

Amerikaanse militairen

  (PE, 2009)

Maar we moeten eigenlijk niet zo ver terug keren in de geschiedenis om psychische problemen bij soldaten te vinden. In Amerika lijden vandaag zo’n 300 000 militairen aan psychologische problemen, dit gaat meestal over zware depressie en posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). PTSS is wanneer men steeds opnieuw een traumatische gebeurtenis herbeleeft. Men heeft heel vaak nachtmerries en men is continue op hun hoede, vaak zelfs achterdochtig. Dit zorgt voor een sterke hinder in het dagdagelijkse leven.

Maar ook hier meldt men vaak hersenschade bij de soldaten, gaande van milde hersenschudding tot zware hoofdwonden. Ook hier krijgt men niet de nodige zorg, minder dan de helft van de soldaten die een hoofdwonde opliepen werden door een dokter onderzocht!

 (AW, 2018)

PTSS is waarschijnlijk het meest gekend en treft ongeveer 60 000 Amerikaanse soldaten, alhoewel de overheid geen officiële cijfers wil vrijgeven. Maar volgens een Britse studie blijft het aantal oorlogsveteranen met PTSS stijgen.

Opvallend is dat de klachten bij PTSS tijdens hun missie in een oorlogsgebied bijna niet bestaande zijn, het is over het algemeen pas gevaarlijk eens de soldaten terug thuis zijn.

De toename van het aantal gevallen wijt men aan een betere kennis van deze psychische stoornis, vroeger was PTSS eerder onbekend waardoor de diagnose amper werd gesteld. Ook zoeken steeds meer oorlogsveteranen hulp voor hun psychische klachten, hoewel het taboe nog steeds bestaat.

De veteranen die geen hulp zoeken voor hun PTSS raken vaak verslaafd aan verdovende middelen zoals alcohol of drugs. 

Ook hier heeft een Amerikaanse groep een aangrijpend liedje over geschreven, namelijk 'Eyes of the insane' van Slayer. Hier worden zowel PTSS als shell shock beschreven.

De psychologische oorlog van onze generatie

 (Gijsel, 2020)

De gevolgen van ‘languit op’t gemak in onze zetel te hangen’ kunnen grote, langdurige psychische gevolgen hebben. Het aantal mensen dat ernstige klachten krijgt, ligt drie tot vier keer hoger bij mensen die in quarantaine moeten dan bij mensen die niet in quarantaine moeten.

Die klachten bestaan uit zaken die we ook zien bij stress – gerelateerde stoornissen, ze gaan van angst, prikkelbaarheid en concentratieproblemen tot een verdoofd gevoel en depressieve klachten.

Bovendien slapen mensen in quarantaine ook minder goed, ze piekeren vaker, schrikken ’s nachts vaker wakker of blijven ’s morgens langer in bed liggen. Dit gegeven valt zeker niet te onderschatten, een vaste slaaproutine is enorm belangrijk voor onze fysieke en mentale gezondheid.

Belangrijke factoren

Mensen in quarantaine voelen zich geïsoleerd en gaan gebukt onder onduidelijkheid en financiële zorgen. Ze voelen zich vaak ‘scheef’ bekeken in hun omgeving en de verveling is ook een niet te onderschatten factor.

In quarantaine laat men vaak de vertrouwde routines vallen, dit is nochtans erg belangrijk voor de stemming, het is dan ook belangrijk om zoveel mogelijk structuur in te bouwen. Bovendien is sociaal contact enorm belangrijk voor een goede geestelijke gezondheid, het kan namelijk de negatieve gevolgen van stress verminderen. En laat stress nu hetgeen zijn dat iedereen in quarantaine ervaart.

Ook achterdocht komt veel voor, men krijgt niet altijd voldoende informatie van de overheid en daardoor krijgen ze het gevoel dat men hen ‘voor het lapje houdt’. Daardoor gaat men zich nodeloos zorgen maken, "is het nu mijn allergie die opspeelt of ben ik besmet met corona?" Ook dit zorgt voor heel wat stress.

Wanneer men uit quarantaine mag, heeft men het gevoel dat hun omgeving hen vermijdt. Ze voelen zich een melaatse of een hedendaagse leprapatiënt en krijgen vaak ongepaste vragen. Bovendien kunnen ook financiële problemen ontstaan door die quarantaine, ook dat gegeven is een bron van stress.

 (Brems, 2020)

Een echte golf

Naast een golf van corona besmettingen, verwachten psychologen ook een golf van psychische problematieken. Men verwacht dat mensen die alreeds kampen met psychiatrische problemen toegenomen klachten zullen ervaren, denk maar aan mensen met angststoornissen of met OCS (obsessief compulsieve stoornis).

Vele patiënten hebben bij het begin van de maatregelen het ziekenhuis verlaten zodat ze bij hun familie konden zijn, hierdoor valt de vaak nodige ondersteuning weg. Dit kan zorgen voor terugval bij heel wat psychiatrische patiënten. Ook de begeleiding van psychologen valt grotendeels weg, omdat men werkt via online platformen om de begeleiding verder te zetten. Dit blijkt voor veel patiënten een hoge drempel.

Men vreest dat de psychische gevolgen van deze corona maatregelen nog zeker drie jaar zullen aanhouden, je kan dus spreken van een grote impact!

Is er een relevante relatie tussen veteranen en mensen in quarantaine?

Volgens mij wel, net zoals de soldaten die te kampen kregen met psychische problemen, begrijpt men mensen die de maatregelen niet goed naleven omwille van psychiatrische problemen vaak mis. Men gaat uit van onwil, ‘een zwak karakter’… Terwijl het hier vaak gaat om het niet kunnen.

Volgens mij onderschat men de impact van het hele gebeuren, net zoals de impact van de gruwelen aan het front. Toch bestaat er nog steeds – zowel bij soldaten als bij andere mensen – een bepaalde schaamte over psychische problemen. Hierdoor krijgt men vaak te laat behandeling of helemaal niet. Net zoals de shell shock soldaten en Amerikaanse soldaten niet de gepaste hulp kregen.

Ik zie zeker ook een link met PTSS, mensen zijn achterdochtig en voelen zich niet meer op hun gemak. Ze blijven in een voortdurende staat van ongerustheid en angst waardoor het normale leven niet meer vanzelfsprekend is. Zo hoor ik van mijn oma dat wanneer er een verslapping zou komen van de maatregelen, zij niet zou durven buiten komen. Ook merk ik dat heel wat mensen in mijn omgeving naar verdovende middelen grijpen, zoals alcohol, om de tijd door te komen en de verveling wat te verzachten.

Al bij al ben ik dus zeker en vast blij dat we niet fysiek ten oorlog moeten trekken, die gruwelen blijven ons gelukkig gespaard. Maar ik zie die corona crisis ook niet als “niets” doen, het is voor iedere mens hard werken, zelf al zit je gewoon thuis in de zetel. Om dan nog maar te zwijgen van diegene die in de frontlinie staan om deze oorlog tegen corona te winnen. Het zijn dan misschien geen oorlogstaferelen die zij zien, maar ze zijn daarom niet minder verschrikkelijk! Ik denk dagelijks aan iedereen die zich keihard inzet voor alle patiënten en ik hoop dat ook zij de nodige opvang en verzorging krijgen! 

Mijn dagboek

4 mei 2020

Vandaag moest ik naar Kortrijk om documenten op te halen bij Style Copy Print. Je moet de documenten online doorsturen en dan kan je deze afhalen in de kluis. Ik ben enorm enthousiast want vandaag de dag telt dit als een zotte uitstap! In de auto speel ik de muziek veel te luid en dans ik - zo goed als mogelijk - in mijn zetel mee. Ik kan de vrijheid bijna proeven!! Op weg naar huis stoppen ik en mijn man aan een pompstation en wat blijkt, ze verkopen hier snacks!! Te goed om te laten liggen lijkt me, we kopen beide iets lekker en eten het op, op de motorkap van de auto... Het voelt bijna als een normale dag...

6 mei 2020

Deze morgen heb ik mijn laatste "les" van het semester, beroepspraktijk. Het is leuk om de klasgenoten nog eens terug te zien, maar het is bevreemdend... Het semester zit er bijna op, maar ik heb het gevoel dat het nooit echt gestart is!

9 mei 2020

Vanaf morgen gaan de versoepelingen van de maatregelen in. Ik sta hier eigenlijk wat aarzelend tegenover... Ik hunker naar menselijk contact, maar ik ben bang dat mensen zich niet aan de regels zullen houden. Die onvermijdelijke heropflakkering bezorgt me angstgevoelens... Ik weet niet of ik nogmaals zo'n lock - down aankan....

Bronnenlijst

AW. (2018, oktober 8). Aantal oorlogsveteranen met posttraumatische stressstoornis neemt toe. Opgehaald van hln.be: https://www.hln.be/wetenschap-planeet/medisch/aantal-oorlogsveteranen-met-posttraumatische-stressstoornis-neemt-toe~a6c7045a/

Brems, P. (2020, maart 19). De psychische gevolgen van quarantaine en wat we daaraan kunnen doen. Opgehaald van vrt.be: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/17/de-psychologische-gevolgen-van-quarantaine-en-wat-we-daaraan-kun/

Gijsel, L. (2020, maart 20). 'Er komt een piek van psychische problemen aan'. Opgehaald van eoswetenschap.eu: https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/er-komt-een-piek-van-psychische-problemen-aan

Greta. (sd). WW1 Trench - Shell Shock. Opgehaald van pinterest.com: https://www.pinterest.com/pin/361906520039733052/?autologin=true

is geschiedenis. (2020). SHELL SHOCK: PSYCHISCHE KLACHTEN BIJ SOLDATEN IN EERSTE WERELDOORLOG. Opgehaald van isgeschiedenis.nl: https://isgeschiedenis.nl/nieuws/shell-shock-psychische-klachten-bij-soldaten-in-eerste-wereldoorlog

PE. (2009, april 17). 300.000 Amerikaanse soldaten hebben psychische problemen. Opgehaald van demorgen.be: https://www.demorgen.be/nieuws/300-000-amerikaanse-soldaten-hebben-psychische-problemen~bce09588/